=================================================

تـاریـخـچـه شـهـر تـرکـالـکـی

از توابع گتوند استان خوزستان، که فاصله آن تا گتوند حدودا" 10 کیلومتر و تا شوشتر حدود 35 کلیومتر می باشد.

شهر ترکالکی در شمال شرقی استان خوزستان قرار دارد و به علت همسایگی با رشته زاگرس می توان گفت که منتقه ای کوهپایه ای است.

شهر تركالكی، از توابع شهرستان گتوند، در شمال استان خوزستان، بین 32 درجه و 7 دقیقه تا 32 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و بین 48 درجه و 52 دقیقه تا 48 درجه و 55 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 110 متر می‌باشد.

بر اساس آمار پنجاه ساله اخیر حداکثر دما در تیر ماه به 52+ درجه سلسیوس و حداقل آن در دی ماه به ( 5- ) درجه سلسیوس میانگین بارندگی سالیانه 372 میلی متر می‌باشد.

 

تاریخچه

بنا بر اقوال معمرین، درگذشته عده‌ای از ترک‌های قشقایی تیره لَرکی از جنوب ایران به عقیلی مهاجرت کردند. ابتدا در محلی بنام ترک آوا (ترک آباد) واقع در شمال شهر سماله و غرب روستای بدیل ساکن شدند. مدتی در آنجا بودند تا در قرن دهم ه.ق، به محل فعلی شهر ترکالکی آمده و ساکن شدند و چون به ترکان لرکی معروف بودند این مکان، ترکالکی نامیده شد.

لغت نامه دهخدا به نقل از کتاب فرهنگ جغرافیای ایران جلد 6 در مورد ترکالکی نوشته است، ترکالکی (ت ل) دهی است از دهستان عقیلی در توابع شهرستان شوشتر که در شش هزار گزی شمال باختری روستای سُماله و 25000 گزی شمال باختری راه شوسه شوشتر به مسجد سلیمان قرار دارد، کوهستانی و گرمسیر است و 1200 تن سکنه دارد و آب آن از رود کارون و چاه، محصول آن غله و پنبه است، شغل مردم آن زراعت و صنایع دستی آن قالی بافی است. راه مال رو و دبستان دارد و ساکنین آن از طایفه بختیاری می‌باشد  [1].

طبق مصوبه هیأت دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1383 ه. ش، روستای تُرکالکی به شهر تبدیل گردید و اولین شهردار آن مهندس البرز باقری بود. بر اساس سرشماری نفوس و مسکن در سال 1385 ه. ش، تعداد 1047 خانوار بالغ بر 5300 نفر جمعیت در آنجا زندگی کرده که از این تعداد 2706 نفر مَرد و 2594 زن بوده و تعداد 3998 با سواد و 764 نفر بی سوادند.

 قومیت مردم ترکالکی

اهالی شهر ترکالکی، اکثراً بختیاری، از طوایف چهارلنگ و هفت لنگ، تُرک، لر ستانی، شوشتری، دزفولی، گتوندی و چند خانوار عرب مهاجر که در زمان جنگ ایران و عراق به ترکالکی مهاجرت کردند.

موقعیت ریاضی آن در 32 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی و 48 و 50 دقیقه طول جغرافیایی واقع شده است و حدود 67 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

 

عکس ماهواره ای از منطقه عقیلی

 

آب و هوای این منطقه نیمه خشک با تابستان های خشک و زمستانهای ملایم می باشد.

بهار این منطقه همچون بقیه شهرهای استان در ماههای اسفند و فروردین می باشد ، که دمای متوسط سالیانه 16 درجه سانتیگراد که در تابستان گرمای هوا گاهی تا 50 درجه سانتی گراد هم می رسد.

وجود رودخانه کارون در شمال ترکالکی و به تبع آن همجواری با سد آبیاری و سد گتوند علیا نقش عمده ای در اقتصاد ، کشاورزی  و موقعیت اجتماعی ترکالکی داشته است. به طوری که اقتصاد ترکالکی از زمان شروع بکار سد گتوند علیا رشد چشمگیری داشته و با درآمد کشاورزی که از اصلی ترین منابع درآمد می باشد برابری می کند.

ترکالکی حدود 1328 هکتار اراضی زیر کشت دارد.با توجه به آب و هوای مساعد غالبا" در این منطقه دوبار کشت اقلام کشاورزی انجام می پذیرد و کشاورزی بعنوان پایدارترین اشتغال در ترکالکی می باشد.

از مجموع 1328 هکتار زیر کشت ترکالکی 1100 هکتار آبی و 228 هکتار آن دیمی می باشد.

======================================================

نهر شاهی ترکالکی 
 

این نهر، در زمان ساسانیان احداث شده بود که از جنوب ترکالکی و از رودخانه کارون منشعب می‌شد وتا سال 1362 ه.ش، اراضی 16 روستا از منطقه عقیلی را آبیاری می کرد. این نهر بزرگترین نهر آبیاری عقیلی بوده است که انهار کوچکتری از آن منشعب می‌شد.

بند « سه پُلان» در جنوب ترکالکی

این بند با 9 دهانه جهت کنترل سیلاب به داخل نهرهای سنتی و اراضی مزروعی با قلوه سنگ و ساروج و تعداد کمی آجر بر روی نهر پادشاهی ساخته شده است. طول آن حدود 80 متر و عرض آن 3 متر و ارتفاع آن 2 متر می‌باشد.

این نهر در 2 کیلومتر شهر ترکالکی قرار دارد. این نهر بیش از 5 کیلومتر طول دارد و در 2 و نیم کیلومتری از داخل آبگیر به دو شاخه تقسیم می شود. هدف آن آبیاری اراضی کشاورزی(بیشترین میزان اراضی ترکالکی) روستاهای ترکالکی، بدیل، بنه کاظم،بنه مرتضی، کایدان، مندنی، ظلم آباد، دشت بزرگ می باشد.

شاخه دوم از روستاهای ایستادگی ، ویس، سماله، چم عربان ، سیدان، بنه حیدر، عبور می کند. ظاهرا نهر در گذشته عمق بیشتری داشته که در اثر رسوبات و سیلابهای بزرگ خاکهای اطراف راشسته و در بستر آن رسوب داده است.

بند شاهی:

در فاصله حدودا ً 2 کیلومتری از پل در مسیر نهر پادشاهی این بند با نه دهانه آبرو از مصالح آجر و قلوه سنگ و ملات ساروج ساخته شده است بند بر روی یک پی از جنس قلوه سنگ و ملاط ساروج قرار گرفته که این بستر سازی باعث می شود تا بند ازخطر رانش ناشی از سست شدن بستر اصلی نهر در هنگام طغیان سیلاب های فصلی محفوظ بماند. بند داری 10 موج شکن که هشت عدد  به شکل 5 ضلعی و دو تای دیگر در انتهای بند به صورت کشیده تا حدود 20 متر در امتداد دیواره نهر کشیده شده است. ظاهراً این دو قسمت بعدا ًاضافه شده اند آثار موجود در نهر پادشاهی و شیوه طاق زنی در آسیاب نوع معماری و بند و نحوه بکارگیری مصالح و آجرهای بکار رفته در ابعاد ( 20*20)می باشد.

رودخانه کارون پایین تر از سد گتوند از رودخانه جدا شده و با زاویه ای حدود 45 درجه به سمت شرق ساحل رودخانه به دشت عقیلی حرکت می کند این پل بند در حدود 2 کیلومتر از پل بند جدید گتوند فاصله دارد. در کنار بند آثار آسیابها و چرخهای آبی مشاهده می شود. که برای خرد کردن گندم مورد نیاز مردم استفاده می شده است.

آسیابهای بند شاهی  آسیاب تَک تَک (تَق تَق) :

این آسیو (آسیاب)، در جنوب غربی ترکالکی، در کنار رودخانه کارون، حدود 300 متر پایین تر از پل علی، ساخته شده بود و از قدیمی‌ترین آسیاب های منطقه می‌باشد. سندی از این آسیاب در نزد نگارنده می باشدکه صاحبان آن به سال 1238 ه.ق، آسیاب مذکور را فروخته اند.

پیشینه ساخت این آسیابها همزمان با نهر و پل شاهی می باشد. این آسیابها در 5-4 کیلومتری از بند شاهی ترکالکی قرار دارند. این آسیابها شامل :بار انداز، انبار سنگ ، آسیاب ، انبار سنگ آسیاب،قسمت اصلی ودیواره انحرافی می باشند.

بار انداز قسمتی از ساختمان آسیاب است که جهت انبار کردن آرد گندم استفاده می شده است. سنگ آسیاب قسمت اصلی بود که قطر آنها به مقدار آب و ارتفاع آن بستگی دارد و سنگ زیرین ثابت و سنگ بالای آن متصل به چرخ بوده که با نیروی آب به حرکت در امده است.

دیواره انحرافی برای انحراف قسمتی از آب نهر به سمت آسیاب بوده است. این آسیاب از نوع شیبی می باشد. که فشار لازم برای چرخاندن پره سنگ از طریق شیب ایجاد شده در زمین تأمین می کند. 

=====================================================

قلعه دختر (قلعه رستم) در شمال غربی شهر ترکالکی :

 

بنایی عظیم به جا مانده از روز گاران کهن که زخم های گذر زمان و سیل های ویرانگر نتوانسته اند از صلابت این قلعه بکاهند. دیوار و سنگرهایی که پیرامون این قلعه را فراگرفته اند، مهمترین سازه های دفاعی این قلعه محسوب می‌شوند. در این سنگرها، همیشه تعداد زیادی دیدبان و سرباز حاضر بودند تا در هنگام تهاجم دشمن از قلعه دفاع کنند.

در باره قلعه دختر نظریات متفاوتی از منابع داخلی وخارجی نقل شده است.

=====================================================

امامزاده محمدابن زید (ع) :

بقعه‌ی امامزاده محمد بن زید (ع)، معروفترین و قدیمی‌ترین بقعه منطقه عقیلی می‌باشد که در شش کیلومتری شمال شرقی شهر ترکالکی واقع است. به عقیده اهالی منطقه محمدبن‌زید (ع) فرزند زید بن علی ابن حسین (ع) می‌باشد. که بعد از شکست قیام زید و شهادت وی پسرش به خون خواهی جدش امام حسین (ع) و پدرش قیام می‌کند و تحت تعقیب نیروهای نظامی امویان قرار می گیرد.

=====================================================

پل علی (ع) - مقام علی (ع) :

در غرب شهر ترکالکی در کنار رود خانه کارون است.

 

 

 

 این پل، در 2 کیلو متری غرب ترکالکی، با ارتفاع حدود 8 متر وطول 20 مترو عرض 5/1 متر قرار دارد، که بر اثر فرسایش و گذشت زمان 2 متراز ارتفاع آن از بین رفته وطول دیوار جنوبی آن حدود 70 متر می‌باشد و دارای دو دهانه بزرگ و کوچک و در جلوی آن سه موج شکن که دو تا از موج شکن ها به طول حدود 20 متر وعرض 5/1 متر ودیگری به طول حدود 3 متر و عرض 2 متر در کنار مقام علی (ع) بر روی نهر پادشاهی جهت جلوگیری از سیلاب به داخل منطقه عقیلی ساخته شده و مصالح بکارفته در این پل از قلوه سنگ و ساروج می‌باشد.

=====================================================

سواحل کارون زیر سد تنظیمی(مکان تفریحی)

 

 

 

======================================================

 

روستا های دهستان جنوبی عقیلی :

1- روستای چَم عربان

2-  بنه کاظم جمال

3-  بنه مرتضی

4-  روستای رودنی

5-  روستای سِیدان

6- بنه ویسی

7 - روستای بَردلا

8- روستای دهلران (بنه بَرقی، معروف به پا گچی)

9- روستای کایدان 

10- روستای مُندنی

11- روستای دشت بزرگ

12- روستای ظلم آباد

13- روستای چال بتان

=====================================================

روستا ها و شهر های دهستان شمالی عقیلی :

   شهر ترکالکی

1-  روستای  بَدیل

2-  بنه کاظم حاج سلطان

3-  روستای پشت درب عُلیا

4-  روستای پشت درب وُسطی

5-  روشتای پشت درب سُفلی

6-  روستا ی سُماله

7-  روستا ی محمد سفیه

8-  روستای ایستادگی

9-  بُنه حیدر

=====================================================

شهر ترکالکی شامل پنج محله اصلی به شرح زیر می باشد :

  1- محله بالا

  2- محله دُوو  ( Do - vo )

 3- محله بَرک (  Barak )

 4- محله بیو  (بیابان)  - ( ( Bi – vo

 5- محله سید الشهدا

=====================================================

جمعیت شهر ترکالکی

طبق مصوبه هیت دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1383 ﻫ. ش روستای تُرکالکی به شهر تبدیل گردید و بر اساس سرشماری نفوس و مسکن در سال  1385 ﻫ.ش تعداد 1047 خانوار یا 5300  نفر جمعیت در آنجا زندگی کرده که از این تعداد 2706 نفر مَرد و 2594 زن بوده و تعداد  3998  با سواد و 764  نفر بی سواد می باشند .

======================================================

تخریب 100 هکتار اراضی دشت عقیلی با ساخت سد گتوند علیا

اهواز - خبرگزاری مهر: یک فعال محیط زیست معتقد است که به زودی با ساخت و آبگیری سد گتوند علیا در استان خوزستان 100 هکتار از زمینهای فوق العاده مرغوب و حاصلخیز دشت عقیلی به طور کلی تخریب می شود و زمینهای کشاورزی و حتی برخی از آثار باستانی از بین می رود.

 به گزارش خبرنگار مهر در اهواز، سد گتوند علیا در استان خوزستان و 30 کیلومتری شمال غربی شهرستان شوشتر و 12کیلومتری شهر گتوند واقع شده است. این سد با ارتفاع 180 متر و از نوع سنگ ریزه ای با هسته رسی است و از مجموع 29 میلیون مترمکعب خاکریزی بدنه این سد تاکنون بیش از پنج میلیون مترمکعب معادل 50 درصد آن اجرا شده است .تولید سالیانه 4500 میلیون کیلووات ساعت انرژی برق آبی، ذخیره سازی آب رودخانه کارون به میزان 4.5 میلیارد متر مکعب در تراز حداکثر 230.7 متر و تنظیم آب و مهار سیلابهای مخرب رودخانه کارون از جمله اهداف ساخت این پروژه است .

=====================================================

جمعیت بخش عقیلی

دهستان عقیلی در مورخه 1 / 3 / 1383 طبق مصوبه دولت به یک  بخش مستقل و به دو دهستان شمالی  و دهستان  جنوبی ، یک شهر و 21 روستا تبدیل شد . طبق سرشماری رسمی دولت در سال 1385 ه.ش ، جمعیت بخش عقیلی 18441 نفر و  3568 خانوار است .

=====================================================

موقعیت جغرافیایی بخش عقیلی

منطقه ی عقیلی به مساحت 294 کیلومتر مربع  در شمال استان خوزستان قرار گرفته که از شمال به رشته کوه های زاگرس جنوبی و رود خانه کارون از مشرق به شهرستان مسجد سلیمان ، از جنوب رود خانه کارون و شهرستان شوشتر و از غرب به رود خانه کارون و شهرستان گتوند محدود است . بخش عقیلی از لحاظ طبیعی به دو منطقه ی مشخص و متمایز تقسیم گردیده است . یکی منطقه کوهستانی و دیگری منطقه هموار و دشت .

======================================================

 

 

 

========================================================

سد و نیروگاه گتوند علیا

 

مزایای سد :

-    این سد در شمال منطقه‌ی عقیلی واقع است و هدف از احداث آن تولید انرژی برق آبی به میزان 4500 گیگاوات ساعت درسال است.

-        کنترل سیلاب های فصلی رودخانه کارون و آب های خروجی از سد های بالا دست.

-        تنظیم آب کشاورزی پایین دست.

-        ایجاد جاذبه های گردشگری.

 

آغاز ساخت سد :

-    در سال 1376 ه.ش مطالعات اولیه طرح توسط شرکت های مشانیر و کایتک چین پایان یافته و توسط شرکت لامایر مورد بازنگری قرار گرفت.

-        در اردیبهشت همان سال عملیات انحرافی آب با حفر تونل های انحرافی آغاز گردید.

-    در سال 1382 با انحراف جریان رودخانه کارون به داخل تونل های انحرافی بستر رودخانه مسدود گردید.

-        در سال 1382 فرازبند طرح احداث گردیده و به دنبال آن عملیات حفاری نیروگاه نیز آغاز شد.

-        در پاییز 1384 اولین درفت نیروگاه در واحد چهارم نصب گردید.

درنیمه اول سال 1385 عملیات خاکریزی هسته رسی بدنه سد آغازشد.

=========================================================